Powstańcy warszawscy dla nowej komunistycznej władzy nie byli bohaterami, ale „zaplutymi karłami reakcji”. Taki napis czytali na rozwieszonych plakatach. Szukali więc schronienia przed bezpieką na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Wielu z nich trafiło do Elbląga. Byli wśród nich odznaczeni Virtuti Militari: Andrzej Żelazny i Roman „Sulima” Gillow.
Przedstawiamy niepublikowane jeszcze zdjęcia piętnastu „elbląskich” powstańców warszawskich oraz listę 26 osób z krótkim opisem – efekt trzydziestoletniej pracy badawczej Grażyny Wosińskiej . Jeden z powstańców Stefan Brzozowski pozostawił po sobie duchowy testament: „Nie zapominajcie o nas Powstańcach Warszawskich!!!”.
Poniżej lista „elbląskich” powstańców warszawskich:
1. Andrzej Żelazny, „Zieliński” walczył w 1 kompanii „Wypadowej”, batalion „Gozdawa”. 4 września 1944 roku został ranny od bomby benzolowej podczas walk na Marszałkowskiej lub Świętokrzyskiej. Był poważnie poparzony na twarzy, rękach i nogach. Tego samego dnia dowódca por. „Domański” we wniosku o odznaczenie Krzyżem Walecznych argumentował to „Brawurową walką z rkm w Banku Polskim”. Wcześniej został odznaczony VM.
2. Roman „Sulima” Gillow, plutonowy podchorąży, Zgrupowanie Kryska, Górny Czerniaków, odznaczony Virtuti Militari. 2 sierpnia 1944 podczas ataku na Stację Pomp Rzecznych przy ul. Czerniakowskiej 124, odrzucił niemiecki granat i uratował kolegów, ale sam został ciężko ranny. Konieczna była amputacja ręki w warunkach polowych. Dwie studentki tajnych uniwersytetów medycznych przeprowadziły operację zwykłą piłą stolarską, którą zdezynfekowały spirytusem denaturowanym.
3. Helena Sobieska-Clar, „Lusia”, lekarz. Oddział: „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - Szpital Polowy ul. Żurawia 6a. Doktor medycyny, Tadeusz Suwalski, szef podziemnego szpitala, w swojej opinii napisał: Jestem w pełni uznania dla ofiarnej i sumiennej współpracy doktor Sobieskiej. Służyła pomocą przy operacjach chirurgicznych. Z wielką ofiarnością i odwagą gromadziła sprzęt i materiał opatrunkowy na potrzeby Armii Krajowej.
4. Kajetan Komorowski, „Czarny”, Nowogródzki Okręg Armii Krajowej „Nów” - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK, dowódca por. „Góra” („Dolina”). W Powstaniu Warszawskim Grupa „Kampinos” - 27. pułk ułanów - 3. szwadron, szlak bojowy: Kampinos – Jaktorów. Po bitwie z rozproszonych żołnierzy stworzył oddział do nękania wroga. Odznaczony: Krzyżem Walecznych, Warszawskim Krzyżem Powstańczym i Krzyżem Armii Krajowej
5. Aleksandra Obrycka, „Szarotka” z d. Burdziełowska, sanitariuszka, łączniczka Nowogródzki Okręg Armii Krajowej „Nów” - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK por. „Góry” („Doliny”). W Powstaniu Warszawskim Grupa „Kampinos”, szpital w Krogulcu. Siostra Antoniego Burdziełowskiego.
6. Antoni Burdziełowski „Wir” Nowogródzki Okręg Armii Krajowej "Nów" - Stołpecko-Nalibockie zgrupowanie AK por. „Góry” („Doliny”) Armia Krajowa - Grupa „Kampinos” - 27. pułk ułanów - 3. szwadron. Szlak bojowy: Kampinos – Jaktorów, następnie - 25. pułk piechoty AK Ziemi Piotrkowsko–Opoczyńskiej (Okręg Łódzki Armii Krajowej - Podokręg Piotrków).
7. Leokadia Popowska z d. Gajda, „Jagoda” „Lilka” w Powstaniu Warszawskim sanitariuszka. Armia Krajowa - Grupa „Północ” - zgrupowanie „Róg” - I batalion WSOP „Dzik” (Wojskowa Służba Ochrony Powstania) - 11. kompania, w Śródmieściu „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - zgrupowanie Chrobry II - Szpital Polowy ul. Mariańska 1. Szlak bojowy: Stare Miasto - kanały - Śródmieście Północ. Odznaczona Krzyżem Armii Krajowej.
8. Edmund Popowski, „Lis” mąż Leokadii, Armia Krajowa - Grupa „Północ” - zgrupowanie „Róg” - batalion „Wigry” Stare Miasto. Odznaczony Warszawskim Krzyżem Powstańczym
9. Marian Szpyt, „Leon” Armia Krajowa - I Obwód „Radwan” (Śródmieście) - zgrupowanie „Chrobry II” - II batalion „Lecha Grzybowskiego” - 6. kompania „Jeremi”; ochotnik. Szlak bojowy Śródmieście Północ. Warszawski Korpus Armii Krajowej (od 20.09.1944), 28. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei - 15. pułk piechoty AK „Wilków”
10. Nieznany powstaniec warszawski. Informacja z nagrobka. „Grób Powstańca warszawskiego, więźnia obozów koncentracyjnych Oświęcim, Mauthausen. 10.08.1944 – 1.07 1945”. Wiemy więc, że został aresztowany 10 sierpnia i przewieziony do obozu koncentracyjnego i zmarł w Elblągu 1 lipca.
11. Zenon Małczyński, „Lampart” Armia Krajowa - I Obwód „Radwan” (Śródmieście) - zgrupowanie „Chrobry II” - II batalion „Lecha Grzybowskiego” - 6. kompania „Jeremi” - III pluton, 8. Dywizja Piechoty AK im. Stefana Okrzei - 15. pułk piechoty AK „Wilków” ,Warszawski Korpus Armii Krajowej (od 20.09.1944)
12. Irena Byszewska z d. Małczyńska „Iris”, „Irena”, łączniczka, sanitariuszka i żołnierz. Armia Krajowa - I Obwód „Radwan” (Śródmieście) - zgrupowanie „Chrobry II” - II batalion „Lecha Grzybowskiego” - 6. kompania „Jeremi” Śródmieście Północ
13. Stefan Brzozowski „Fiat”, „Kubiak”, I Obwód „Radwan” (Śródmieście) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - zgrupowanie „Bartkiewicz” - 4. kompania - III pluton Szlak bojowy: Śródmieście Północ.
14. Stanisław Sadowski, VI Ośrodek Mewa Kamień. Dowoził żywność Powstańcom Warszawskim.
15. Czesława Zdeb, pielęgniarka - „Bakcyl” (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej) - Podobwód Śródmieście-Południe - Warszawska Szkoła Pielęgniarstwa (szpital) - Chałubińskiego 2 róg Koszykowa 78 Dzielnica Śródmieście Południe.
16. Włodzimierz Skolimowski „Saturn”, harcerz Szarych Szeregów w Powstaniu Warszawskim. Zmarł w wieku 15 lat w Elblągu, 11 grudnia 1945 roku.
17. Ks. infułat Mieczysław Józefczyk, Armia Krajowa - Grupa „Kampinos” - batalion mjr. „Korwina” - kompania kpt. „Mścisława”78 Pułk Palmiry Młociny. Warszawski Krzyż Powstańczy (1993), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2008), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2015), Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
18. Walenty Stelmach „Chętny” walczył na Żoliborzu i Powiślu.
19. Jerzy Kwietniewski, „Siwy” „Szare Szeregi” „Zawiszacy”. Szlak bojowy: Bielany - Kampinos - Bielany. Przeprowadzał Powstańców do Puszczy Kampinowskiej. Jego ojciec Mieczysław Kwietniewski „Piotr”, kierownik Referatu Organizacyjnego w sztabie VII Obwodu „Obroża” Warszawskiego Okręgu AK. Matka Wanda Kwietniewska od 17.07.1940 roku była łączniczką sztabu „Obroży”, a następnie od 1942 roku kierownikiem punktu kontaktowego KG AK ”Rango" w Warszawie.
20. Janina Żychowska, „Sosna”, „Janka”, sanitariuszka, AK zgrupowanie Chrobry II - Śródmieście. Otrzymała Krzyż Walecznych
21. Sabina Januszewska – brak danych
22. Danuta Matejek, łączniczka - 16 lat
23. Zbigniew Bukowski - Komenda Główna Armii Krajowej - pułk „Baszta” - batalion „Bałtyk” - kompania B-2 walczył na Mokotowie.
24. Halina Lubomirska z d. Żmijewska V Obwód (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej - sztab – WSOP. Łączniczka. Przenosiła kanałami meldunki pomiędzy dowódcą pułku „Baszta” płk. „Danielem” (Stanisław Kamiński) a jego przełożonymi w Śródmieściu Południowym. Podczas jednej z takich misji wyszła niewłaściwym włazem i została ujęta przez Niemców.
25. Ludwika Mendelska odznaczona za zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej Złotym Krzyżem Zasługi przez Andrzeja Dudę, prezydenta RP. Ludwika Mendelska pomagała ojcu, który był żołnierzem Armii Krajowej.
26. Mjr Tytus Stanisław Żychowski, pseudonim Rudolf Szłapinski, dowódca oddziału na Mokotowie
