Autor tego artykułu podpisał się jako Pabo. Za tym pseudonimem literackim krył się nieżyjący już Marian Dmowski – człowiek o nieocenionych zasługach dla dokumentowania historii i osiągnięć elbląskiego sportu, ale też aktywny działacz sportowy. Czynił to niestrudzenie jako redaktor naczelny ukazującej się w latach 1951-57 gazety zakładowej „Na Warcie Pokoju” oraz jako współpracownik wydawanego w latach 1963-90 „Głosu Zamechu”.
Marian Dmowski był również kustoszem zamechowskiej izby pamięci i tradycji, w której zgromadzono bezcenne artefakty z historii Zamechu oraz poprzedzających go przedsiębiorstw: Stoczni nr 16, Zakładu Budowy Maszyn i Turbin oraz Fabryki Turbin i Ciężkich Maszyn.
W obliczu niezrozumiałych i w ostatecznym rachunku niewybaczalnych decyzji o wyrzuceniu zgromadzonych tam zbiorów na „śmietnik historii” po prywatyzacji Zamechu w roku 1990, bezskutecznie starał się ratować te zbiory przed zniszczeniem i rozproszeniem. Odbywało się to przy kompletnej obojętności ówczesnych decydentów z PPUH Elzam i ABB Zamech Ltd. Niewiele udało mu się uratować, maleńką zaledwie cząstkę imponującej onegdaj kolekcji artefaktów dokumentujących dokonania Zamechu w sferze myśli i dorobku technicznego, ale również w działalności pozaprodukcyjnej. To, co ocalił, trafiło do mnie dzięki uprzejmości i zapobiegliwości jego niedawno zmarłej żony śp. Krystynie Dmowskiej. Przyjdzie czas na publikację tych materiałów, a wraz z tym konieczne rozliczenie wspomnianego aktu wandalizm, na który skazano ogromną ilość przedmiotów o muzealnej wartości, bezcennych dla powojennej historii naszego miasta.
Wracając jednak do sportu. Marian Dmowski kontynuował swoją pasję dokumentowania historii i osiągnięć elbląskiego sportu również po roku 1990. Na przełomie lat 90. XX w. i 2000. na łamach „Gazety Elbląskiej” publikował kolejne odcinki artykułów pod wspólnym tytułem „Zamech – kolebką elbląskiego sportu” Po 20 latach pozwoliłem sobie nawiązać do tego tytułu w tytule niniejszego artykułu. Autor wykorzystywał w tych publikacjach materiały, które zebrał i opracował na potrzeby swoich publikacji w gazetach zakładowych „Na Warcie Pokoju” i „Głos Zamechu”. Po latach powrócił do swoich tekstów z lat 50., 60, 70 i 80. XX w. , poszerzał je, uszczegóławiał oraz opatrywał bogatą dokumentację zdjęciową.
Motywem przewodnim tych artykułów była rola jaką odegrał Zamech (i firmy go poprzedzające w latach 1945-1948) w powstaniu i rozwoju elbląskiego sportu. Zamech był przez dziesięciolecia największym w regionie mecenasem sportu, a emanacją tej roli był fakt, że kolejni dyrektorzy naczelni Zamechu byli też prezesami ZKS Olimpia. Była to kolejna rola jaką Zamech pełnił w swojej miastotwórczej misji, która obejmowała takie sfery życia jak edukacja, szkolnictwo, budownictwo, kultura i sztuka, opieka medyczna i wiele innych. Popularyzuję widzę o tym również i ja w swoich artykułach, odsyłając czytelników do poniżej załączonych linków.
Publikacje Mariana Dmowskiego bezsprzecznie robią wrażenie. Opisaną już drogą trafiły do mnie rękopisy oraz oryginalne zdjęcia. Ich elektroniczną formę przekazałem ostatnio Lechowi Strembskiemu, który podjął się w ostatnim czasie chwalebnych działań przypominających świetną historię i osiągnięcia klubu sportowego „Olimpia”. Wierzę, że materiał ten w jego rękach posłuży do dalszej popularyzacji tej historii.
Jestem zdania, że opracowania Mariana Dmowskiego obok publikacji Andrzeja Minkiewicza (który – warto o tym wiedzieć- był młodszym kolegą Mariana Dmowskiego w fachu dziennikarskim i w zamechowskiej redakcji) pt. „Sport w Elblągu 1945-2012” stanowią nieocenione źródło wiedzy o powojennym elbląskim sporcie. Warto te materiały ze sobą nadal porównywać i wyjaśniać „białe plamy”.
Dziękuję Sebastianowi Malickiemu, który od lat na łamach portElu niezłomnie promuje elbląski sport, jego działaczy oraz sportowców. Marian Dmowski i Andrzej Minkiewicz mają godnych kontynuatorów.
Daniel Lewandowski
Poniżej odsyłamy do poprzednich świetnie udokumentowanych artykułów autora o Zamechu
Turbinowe „Citius – Altius – Fortius” Zamechu
„Zamechowskie kolosy”, czyli turbiny mocy 25 i 50 MW
„Zamechowska przygoda z turbinami 120 MW”
„Miss Zamechu”, czyli kariera zamechowskich „dwusetek”
„Zamechowska 360-tka i historia jednego czynu społecznego”
Zamechowskie „maluchy”, czyli turbiny napędowe i przemysłowe małej mocy
„Trzy generacje zamechowskich turbin ciepłowniczych”
„Zamechowski niespełniony sen o atomie”
Arcydzieła zamechowskiej pracowni modelarskiej
„Zamechowski Ośrodek Naukowo-Badawczy”
„Zamechowska Stacja Prób Turbin i organy parowe Gerarda”
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
STOP non stop, czyli 70 lat Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Elblągu
Zdarzyło się w Elblągu i Zamechu 30 lat temu. Jubileusz prywatyzacji
Wspomnienie o Kamilu Czwiertni (1930-2022)
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 1)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 2)”
„Historia materialnego i intelektualnego dziedzictwa Zamechu po 1990 roku (odcinek 3)”
Zamechowski „Pałacyk” Odc.1
Zamechowski „Pałacyk” Odc.2
Zamechowski chór „Echo”
W klimatach „Głosu Zamechu”
W klimatach zamechowskiego Radio-Studio
Zamechowska gazeta zakładowa „Na Warcie Pokoju”
Czterej przyjaciele z Zamechu zakładają Galerię EL
I Biennale Form Przestrzennych. To Zamech dał Gerardowi skrzydła
Jak Zamech inspirował artystów. Grafiki Haliny Różewicz-Książkiewicz
Zamechowska Stacja Prób Turbin i organy parowe Gerarda
STOP non stop, czyli 70 lat Stowarzyszenia Technicznego Odlewników Polskich w Elblągu
Zamechowski SIMP
Zamechowska Izba Tradycji i Pamięci: ktokolwiek widział, ktokolwiek wie…
Zamechowskie wakacje
Zamechowska „Jedynka”
Tajemnice schichauowskich piwnic
Zamechowskie budownictwo mieszkaniowe
Historia i osiągnięcia Zakładów Mechanicznych ZAMECH im. gen. Karola Świerczewskiego
Zamechowskie wyróżnienia, odznaczenia oraz nagrody pracownicze
Zamechowska służba zdrowia (Odcinek 1: Środowisko pracy i organizacja)
Zamechowscy „Judymowie” (Zamechowska służba zdrowia, odc. 2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Odc. 1: Geneza i trudne początki)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 2: Struktura organizacyjna i ludzie)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 3: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 1/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 4: Odbudowa i działalność elbląskiej stoczni 2/2)
Przed Zamechem była Stocznia nr 16 (Część 5: Koniec marzeń o stoczni)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 1: Zakładowa Biblioteka Techniczna)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 2: Zamechowskie ZOINTE i BOINTE)
Zamechowskie biblioteki (Odcinek 3: Zakładowa Biblioteka Zwią zkowa)
Rozważania w 75. rocznicę powstania Zamechu, odc. 1 Czym byłby Elbląg bez Zamechu
Rozważania na 75. rocznicę powstania Zamechu, odc. 2 Zamech wcale nie musiał powstać w Elblągu
Wspomnienie o Tadeuszu Ryterskim (1932-2024)
Zamechowskie szkolnictwo (Odc. 1, Historia Zespołu Szkół Zawodowych Zamech)
Zamechowskie szkolnictwo (Odc.2, Infrastruktura, wyposażenie, zasady i rytuał Zespołu Szkół Zawodowych Zamech)
Zamechowskie szkolnictwo (Odc. 3, Uczniowie i nauczyciele ZSZ Zamech)
Zamechowskie szkolnictwo (Odc. 4, Uczniowie i nauczyciele ZSZ Zamech - ciąg dalszy)
Zamechowska dokumentacja konstrukcyjna (Odc. 1: System numeracji rysunków)
Co się stało z zamechowskim archiwum (Zamechowska dokumentacja konstrukcyjna, odc. 2)
