Na gruncie polskiego prawa mamy do czynienia z procedurą dziedziczenia ustawowego, a związane z nią przepisy precyzyjnie określają dział spadku. Istnieje jednak szereg sytuacji, zgodnie z prawem spadkowym, w których odchodzi się od zasad typowego dziedziczenia. Za przykład może posłużyć chociażby możliwość odrzucenia spadku w sytuacji, gdy długi spadkowe czynią jego przyjęcie niekorzystnym. Kolejną taką sytuacją jest wydziedziczenie, której teraz przyjrzymy się nieco bliżej.
Czym jest wydziedziczenie?
Czym właściwie jest wydziedziczenie? Jest to, jak wspomnieliśmy na wstępie tekstu, pozbawienie zstępnych, małżonka lub rodziców spadkodawcy prawa do zachowku. Tym samym inaczej wygląda nabycie spadku, z jakim tradycyjnie mamy do czynienia po śmierci spadkodawcy na podstawie ogólnych zasad prawa spadkowego. Prawo spadkowe określa kolejność dziedziczenia. Kwestie te reguluje art. 1008 w Kodeksie postępowania cywilnego.
Zasady wydziedziczenia ustala się z reguły poprzez testament w formie aktu notarialnego, jednocześnie powołując do nabycia spadku inne osoby. Dopuszczalne jest także zastosowanie instytucji wydziedziczenia bez powoływania takich spadkobierców. Wówczas wydziedziczona osoba zostaje pozbawiona prawa do zachowku, natomiast w odniesieniu do pozostałych uprawnionych bierze się pod uwagę zasady dziedziczenia ustawowego. W przypadku tych osób nadal możliwe jest odrzucenie spadku, przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub przyjęcie spadku wprost.
Szczególną sytuacją jest wydziedziczenie z jednoczesnym powołaniem do działu spadku wydziedziczonego pod warunkiem, że zaprzestanie on działań przemawiających za wykluczeniem go z grona spadkobierców. Więcej informacji o tych przesłankach znajdziesz poniżej.
Jak wydziedziczyć kogoś na gruncie prawa spadkowego?
Prawo spadkowe stanowi, że wydziedziczenia można dokonać na drodze złożenia oświadczenia woli. Spadkodawca nie musi wnosić pozwu sądowego przeciwko wykluczanemu spadkobiercy, natomiast konieczne jest przygotowanie testamentu - najlepiej jeśli będzie miał on formę aktu notarialnego. Co istotne, wydziedziczenie staje się skuteczne dopiero w chwili otwarcia spadku, w przypadku śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że jeśli wcześniej dojdzie do zmiany relacji między spadkodawcą a spadkobiercą, wydziedziczenie może zostać odwołane.
Odrębne przepisy stanowią, że jeszcze za swojego życia spadkodawca może wytoczyć powództwo o ustalenie na drodze sądowej, że istnieją podstawy wydziedziczenia konkretnej osoby.
Podstawy wydziedziczenia
Jakie są zatem wspominane już kilkakrotnie przesłanki do wydziedziczenia? Takie sytuacje określają przepisy prawa spadkowego, a ich lista znajduje się w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Możemy tam znaleźć trzy kluczowe punkty.
- Uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
W tym przypadku należy zwrócić uwagę na kilka kwestii. Po pierwsze, dane zachowanie musi nosić znamiona postępowania obiektywnie nagannego. Mamy tu na myśli na przykład notoryczne nadużywanie alkoholu, działalność przestępczą, życie na cudzy rachunek przy jednoczesnym uchylaniu się od zarobkowania. Ważne jest również, by spadkodawca dał wyraz swojej dezaprobacie.
- Uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy
Tu katalog działań jest dość szeroki. Jako przykład wystarczy podać brak wsparcia w chorobie, uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego czy zdradę małżeńską. Co istotne, warunkiem wydziedziczenia z powodu niedopełnienia obowiązków rodzinnych jest przypisanie uprawnionemu do spadku winy za zaistniałą sytuację.
- Dopuszczenie się przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci względem spadkodawcy lub najbliższej mu osoby
To sytuacja, w której sąd ma dość szerokie możliwości interpretacyjne. O ile przestępstwo nie budzi wątpliwości, o tyle rażąca obraża czci to kwestia uznaniowa.
Bezskuteczność wydziedziczenia
Może jednak dojść do sytuacji, w której instytucja wydziedziczenia zostanie uznana za bezskuteczną. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy okaże się, że testament notarialny nie zawiera takiego zapisu lub że wydziedziczenie nie wynika z jego treści wprost. Kolejnym błędem czyniącym wydziedziczenie bezskutecznym jest nieodwołanie się do wyżej wspomnianych przesłanek lub wskazanie przyczyny niezgodnej z prawdą.
Może także dojść do sytuacji, gdy spadkodawca wybaczy wydziedziczonemu spadkobiercy - wówczas zawsze wydziedziczenie uznaje się bezskuteczne. Dla celów dowodowych najlepiej sporządzić oświadczenie w tej sprawie na piśmie – trudno będzie udowodnić przebaczenie ustne, a sprawy spadkowe potrafią ciągnąć się latami.
Tekst został przygotowany na podstawie informacji z portalu: https://prawo-spadkowe-poznan.pl/.
Na koniec wspomnijmy jeszcze, że nawet w przypadku nieskuteczności wydziedziczenia, testament pozostaje ważny.
---materiał partnera---
