Miedzy Kamionkiem Wielkim a Nadbrzeżem pod koniec XVIII w. powstał dwór pobudowany przez osiadłego w Elblągu angielskiego kupca Williama Avisona. Nabył on nieco ponad hektar gruntu, na którym postawił swoją posiadłość. Nadał jej angielskie miano Hopehill, czyli po polsku Wzgórze Nadziei (Hoffnugshügel).
Poniżej wzgórza w maju 1942 r. Niemcy założyli filię obozu koncentracyjnego KL Stutthof - Außenstelle Hopehill, istniała do 20 stycznia 1945 r. W obozie przebywało jednocześnie ok. 300 więźniów, którzy pracowali w cegielni. Niemcy uciekając z tych terenów wysadzili obóz razem z cegielnią. To miejsce cieszyło się złą sławą, było uważane za najgorszy podobóz Stutthofu. Do dzisiaj na stoku wzgórza przetrwały ślady po obozie.
Przy drodze do Połonin. po lewej stronie od Elbląga. ustawiono pomnik upamiętniający więźniów podobozu. Odsłonięto go w 1971 r. Elbląski Oddział PTTK od 1976 r. organizuje corocznie w kwietniu Ogólnopolskie Złazy Pamięci do tego miejsca. Miejsce to obecnie administracyjnie przypisane jest do Nadbrzeża.
Nadbrzeże
Nadbrzeże (do 1945 r. Reimannsfelde) istniało już na początku XIV w., mieścił się tutaj młyn. W XVI w. właścicielami wsi byli patrycjusze elbląscy, w połowie XVI wieku był to Michał Friedwald, burmistrz i rajca elbląski a zarazem prawnik. W 1734 r. majątek nabył radca dworu pruskiego Hofrat Pöhling, który był eksploratorem dóbr elbląskich dla dworu pruskiego. Wystarczy wspomnieć, że od 1703 r. do I rozbioru Polski (1772 r.) z elbląskich dóbr „wyciśnięto” milion 650 tysięcy ówczesnych talarów. O skali rabunkowej polityki świadczą fragment z książki F. Mamuszki „Elbląg i okolice”, w którym czytamy „Jeszcze w sto lat po jego śmierci (chodzi o Hofrata Pöhlinga ) „czczono” na ziemi elbląskiej obelgami jego pamięć, wspominając zachłannego rabusia i ciemiężyciela pruskiego”.
Następnymi właścicielami poczynając od połowy XVIII w. byli: Ignacy Znaniecki, Wojciech Płachecki, Michał Łyskowski, Tomasz Skrywiński. Fryderyk Kall, kolejny właściciel, przy pomocy elbląskiego lekarza założył tu Dom Zdrojowy i park.
Budynek dawnej szkoły ogrodniczej, czyli były pałącyk (fot. autor)
W 1851 r. kolejny właściciel baron Leopold von Goetzen pobudował pałacyk. Następny gospodarz Albert Urbanowski poszerzył działalność o sferę przemysłową, zbudował młyn górny oraz rozbudował dwie cegielnie. Działały jeszcze w latach 70. XX w.
Pozostałości jednej z nich przetrwały do dzisiejszych czasów. Od lat ratuje je znany kolekcjoner, który zamieszkał w Nadbrzeżu.
We wsi zatrzymywały się pociągi kolei nadzalewowej, a nad Zalewem istnieje prężnie rozwijająca się stanica wodna, w czasach PRL był tu mały wojskowy ośrodek wypoczynkowy.
Szkoła ogrodnicza w Połoninach
W dawnym Domu Zdrojowym działał Zespół Szkół Ogrodniczych, a w nim m.in. technikum ogrodnicze. Szkoła miała własny internat i sady. Istniała jeszcze w latach 90., została zamknięta, bo nie było chętnych do nauki tego zawodu. Pałacyk, w którym się mieściła, od kilku lat niszczeje i nie można zaleźć chętnego do jego nabycia.
PS. W ostatnim odcinku zamieściłem omyłkowo zdjęcie, które miało ilustrować przedwojenny Kamionek Wielki. Za wprowadzenie w błąd przepraszam.
